پروتکل های شبکه چیست؟

پروتکل های شبکه قوانین و استانداردهایی هستند که چگونگی ارتباط بین دستگاه‌ها در شبکه را تعریف می‌کنند. درک این پروتکل‌ها برای هر متخصص شبکه، توسعه‌دهنده و کاربر حرفه‌ای ضروری است.

پروتکل شبکه چیست و چرا مهم است؟معرفی ۱۰ پروتکل essential + کاربردها

پروتکل شبکه مجموعه‌ای از قوانین است که نحوه انتقال، دریافت و تفسیر داده‌ها بین دستگاه‌های متصل به شبکه را مشخص می‌کند. بدون پروتکل‌های استاندارد، ارتباط بین دستگاه‌های مختلف غیرممکن خواهد بود.

دسته‌بندی پروتکل های شبکه

۱. پروتکل های لایه انتقال (Transport Layer)

TCP (Transmission Control Protocol)

• نوع: اتصال‌گرا (Connection-Oriented)
• قابلیت اطمینان: بالا
• کاربرد: انتقال داده‌های حساس
• مزایا:
  • تضمین تحویل داده
  • حفظ ترتیب داده‌ها
  • کنترل ازدحام
• معایب:
  • سربار بیشتر
  • سرعت کمتر نسبت به UDP

UDP (User Datagram Protocol)

• نوع: بی‌اتصال (Connection-Less)
• قابلیت اطمینان: پایین
• کاربرد: برنامه‌های بلادرنگ
• مزایا:
  • سرعت بالا
  • سربار کم
• معایب:
  • عدم تضمین تحویل
  • عدم حفظ ترتیب

۲. پروتکل های لایه کاربردی (Application Layer)

HTTP (HyperText Transfer Protocol)

• پورت پیش‌فرض: 80
• امنیت: ندارد
• کاربرد: مرور صفحات وب
• ویژگی:
  • متن‌خوان (مقادیر قابل مشاهده)
  • بدون encryption
  • سریع و سبک

HTTPS (HTTP Secure)

• پورت پیش‌فرض: 443
• امنیت: بالا (با SSL/TLS)
• کاربرد: سایت‌های امن
• ویژگی:
  • داده‌ها encrypted
  • احراز هویت سرور
  • محافظت از حریم خصوصی

FTP (File Transfer Protocol)

• پورت: 21 (کنترل) + 20 (داده)
• کاربرد: انتقال فایل
• ویژگی:
  • آپلود و دانلود فایل
  • مدیریت دایرکتوری
  • پشتیبانی از کاربران مختلف

FTPS (FTP Secure)

• کاربرد: انتقال امن فایل
• ویژگی:
  • FTP با پشتیبانی SSL/TLS
  • encryption داده‌ها
  • احراز هویت قوی

۳. پروتکل های ایمیل

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)

• پورت: 25, 587
• کاربرد: ارسال ایمیل
• ویژگی:
  • انتقال ایمیل بین سرورها
  • ارسال ایمیل از client به سرور

IMAP (Internet Message Access Protocol)

• پورت: 143 (غیرامن), 993 (امن)
• کاربرد: دسترسی به ایمیل
• ویژگی:
  • ایمیل‌ها روی سرور باقی می‌مانند
  • دسترسی از چندین دستگاه
  • همگام‌سازی پیشرفته

POP3 (Post Office Protocol version 3)

• پورت: 110 (غیرامن), 995 (امن)
• کاربرد: دریافت ایمیل
• ویژگی:
  • دانلود ایمیل‌ها به دستگاه محلی
  • حذف ایمیل از سرور (معمولاً)
  • ساده و سریع

۴. پروتکل های ارتباطی ویژه

VoIP (Voice over IP)

• پروتکل‌ها: SIP, RTP
• کاربرد: تلفن اینترنتی
• ویژگی:
  • انتقال صدا روی شبکه IP
  • کاهش هزینه‌های تماس
  • یکپارچه‌سازی با برنامه‌ها

SSH (Secure Shell)

• پورت: 22
• کاربرد: دسترسی امن به سرور
• ویژگی:
  • encryption کامل ارتباط
  • جایگزین امن برای Telnet
  • انتقال امن فایل (SFTP)

ICMP (Internet Control Message Protocol)

• کاربرد: تشخیص و گزارش خطا
• ویژگی:
  • مدیریت خطاهای شبکه
  • دستور ping
  • تشخیص مسیر (traceroute)

NetBIOS (Network Basic Input/Output System)

• کاربرد: نام‌گذاری و کشف سرویس در شبکه‌های محلی
• ویژگی:
  • نام‌گذاری دستگاه‌ها
  • به‌اشتراک‌گذاری فایل و چاپگر
  • مخصوص شبکه‌های کوچک

مقایسه پروتکل های ایمیل

امنیت در پروتکل های شبکه

پروتکل های ناامن:

• HTTP – داده‌ها به صورت متن ساده
• FTP – اطلاعات ورود قابل مشاهده
• Telnet – تمام session قابل مشاهده

پروتکل های امن:

• HTTPS – HTTP با encryption
• SSH – دسترسی امن به سرور
• FTPS – FTP با SSL/TLS
• IMAPS/POP3S – ایمیل با encryption

پورت های استاندارد پروتکل ها

کاربردهای عملی پروتکل ها در زندگی روزمره

هنگام مرور وب:

• HTTP/HTTPS برای لود صفحات
• DNS برای تبدیل نام به IP

هنگام چک کردن ایمیل:

• SMTP برای ارسال ایمیل
• IMAP/POP3 برای دریافت ایمیل

هنگام انتقال فایل:

• FTP/FTPS برای آپلود به سرور
• SFTP برای انتقال امن

هنگام ارتباط با سرور:

• SSH برای مدیریت سرور
• RDP برای دسترسی گرافیکی

سوالات متداول

کدام پروتکل برای انتقال فایل امن‌تر است؟

SFTP و FTPS هر دو گزینه‌های امنی هستند، اما SFTP بر پایه SSH ساخته شده و معمولاً امن‌تر در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت IMAP و POP3 چیست؟

IMAP ایمیل‌ها را روی سرور نگه می‌دارد و امکان دسترسی از چند دستگاه را فراهم می‌کند، while POP3 ایمیل‌ها را دانلود کرده و معمولاً از سرور حذف می‌کند.

چرا از SSH استفاده می‌کنیم؟

SSH یک جایگزین امن برای Telnet و دیگر پروتکل‌های دسترسی از راه دور است که اطلاعات ورود و کل session را encryption می‌کند.

VoIP چگونه کار می‌کند؟

VoIP صدا را به بسته‌های دیجیتال تبدیل کرده و از طریق شبکه IP انتقال می‌دهد، سپس در مقصد مجدداً به صدا تبدیل می‌شود.

جمع‌بندی نهایی

درک پروتکل های شبکه برای طراحی، پیاده‌سازی و عیب‌یابی شبکه‌ها ضروری است. هر پروتکل برای کاربرد خاصی طراحی شده و انتخاب پروتکل مناسب تأثیر مستقیمی بر کارایی و امنیت سیستم دارد.

برای یادگیری بیشتر:

• مدل TCP/IP چیست؟
• [امنیت شبکه — راهنمای کامل پروتکل های امن]
• مدل OSI — درک لایه های شبکه