انواع نمودار فیزيکي و منطقي شبکه

تفاوت و جزئیات نقشه فیزیکی و منطقی شبکه، دو ستون اصلی مستندسازی حرفه‌ای هستند. در اینجا هر یک را به طور کامل شرح می‌دهم:

---

1. نمودار (نقشه) فیزیکی شبکه (Physical Network Diagram / Map)

این نقشه نشان‌دهنده “مکان و چیدمان فیزیکی” تمام اجزای شبکه در دنیای واقعی است.

هدف اصلی: پاسخ به سوال “هر قطعه کجاست و به لحاظ فیزیکی چگونه وصل شده است؟”

محتوا و اجزای کلیدی:

• موقعیت جغرافیایی: نقشه ساختمان، طبقات، اتاق‌ها.
• مکان دقیق تجهیزات: اتاق سرور (Data Center)، رک‌ها (Racks)، کلوزت‌ها (Closets).
• جزئیات رک: چیدمان فیزیکی سرورها، سوئیچ‌ها، روترها، پچ پنل‌ها، UPS درون هر رک (با شماره یونیت).
• مسیرهای کابل‌کشی (Cable Runs): مسیر دقیق کابل‌ها از رک تا پریزهای دیواری (از داخل سقف کاذب، داکت‌ها، ترانکینگ).
• نوع و طول کابل: مشخص کردن نوع کابل (مثلاً Cat6a یا OM3) و طول تقریبی آن‌ها.
• نقاط انتهایی: محل دقیق پریزهای شبکه (Data Jacks) روی دیوار هر اتاق.
• تجهیزات پسیو: محل پچ پنل‌ها، پنل‌های فیبر نوری، نقاط فیوژن.

مخاطب: تیم فنی، تکنسین‌های حاضر در محل، پیمانکاران کابل‌کشی، تیم مهندسی ساختمان.

نمونه بصری: شبیه به پلان معماری یک ساختمان است که روی آن مسیر لوله‌کشی و محل کلید و پریز مشخص شده است.

ابزارهای طراحی: Microsoft Visio، AutoCAD، Lucidchart، نرم‌افزارهای تخصصی DCIM.

---

2. نمودار (نقشه) منطقی شبکه (Logical Network Diagram / Map)

این نقشه نشان‌دهنده “چگونگی ارتباط و جریان اطلاعات” بین اجزای شبکه است، فارغ از مکان فیزیکی آن‌ها.

هدف اصلی: پاسخ به سوال “ترافیک شبکه چگونه جریان می‌یابد و دستگاه‌ها از نظر منطقی چگونه به هم مرتبط هستند؟”

محتوا و اجزای کلیدی:

• توپولوژی شبکه: نحوه اتصال منطقی دستگاه‌ها (ستاره‌ای، حلقه‌ای، مش و …).
• آدرس‌های IP و زیرشبکه‌ها (Subnets): نمایش محدوده IP هر سگمنت (مثلاً 192.168.1.0/24 برای بخش اداری)، VLAN‌ها.
• دستگاه‌های شبکه و نمادهای منطقی: روتر، سوئیچ لایه ۳، فایروال، سرورها (با نقش: DHCP، DNS، فایل).
• اتصالات منطقی: نشان‌دادن لینک‌های WAN، VPN‌ها (مانند تونل بین دو شعبه).
• پروتکل‌های مسیریابی: مشخص کردن پروتکل‌های استفاده‌شده مانند OSPF، EIGRP، BGP.
• نام‌گذاری دستگاه‌ها: استفاده از نام‌های منطقی (مثلاً Core-Switch-01، FW-Internet).
• گروه‌بندی‌های کاربری: نمایش بخش‌های مختلف سازمان مانند «مالی»، «پشتیبانی»، «مهمان».

مخاطب: مدیران شبکه، مهندسان امنیت، معماران شبکه، و پرسنل فنی که نیاز به درک طراحی شبکه دارند.

نمونه بصری: شبیه به نمودار سازمانی یا چارت جریان داده است که روابط و سلسله مراتب را نشان می‌دهد.

ابزارهای طراحی: Microsoft Visio، Lucidchart، draw.io، و نرم‌افزارهای مانیتورینگ شبکه (مانند SolarWinds).

---

مقایسه کلیدی در یک نگاه

ویژگی	نمودار فیزیکی (Physical Diagram)	نمودار منطقی (Logical Diagram)
تمرکز	مکان (Where) و اتصال فیزیکی	چگونگی (How) و جریان داده
سطح جزئیات	جزئیات مکانی، مدل‌های سخت‌افزاری، طول کابل	آدرس‌های IP، VLAN‌ها، پروتکل‌ها، نام‌های سرویس
تغییرپذیری	کم‌تر تغییر می‌کند (با توسعه فیزیکی)	به‌طور مکرر با تغییر پیکربندی به‌روز می‌شود
کاربرد اصلی	نصب، گسترش فیزیکی، عیب‌یابی سخت‌افزاری	طراحی، پیکربندی، عیب‌یابی عملکردی و امنیتی
نمادهای رایج	شکل رک، پریز دیواری، نقشه ساختمان	ابر (برای اینترنت/WAN)، نمادهای استاندارد روتر/سوئیچ، خطوط نقطه‌چین برای VPN

---

مثال عملی برای درک بهتر

فرض کنید یک شرکت دو طبقه دارد:

• در نقشه فیزیکی می‌بینید:
  • رک اصلی در اتاق سرور طبقه اول.
  • یک کابل فیبر نوری از این رک، از طریق شفت عمودی به کلوزت شبکه طبقه دوم می‌رود.
  • در کلوزت طبقه دوم یک سوئیچ Access نصب شده و از آنجا کابل‌های مسی به ۲۰ پریز دیواری در اتاق‌های مختلف کشیده شده‌اند.
• در نقشه منطقی می‌بینید:
  • تمام کاربران طبقه دوم در VLAN 20 با رنج IP 10.10.20.0/24 هستند.
  • سوئیچ Access طبقه دوم به یک سوئیچ Core لایه ۳ در رک اصلی متصل است.
  • سوئیچ Core نقش Default Gateway برای VLAN 20 را ایفا می‌کند.
  • یک خط نقطه‌چین (نماد VPN) از فایروال شرکت به یک ابر (نماد اینترنت) و از آنجا به دفتر دیگر شرکت وصل شده است.

جمع‌بندی نهایی

یک مستندسازی کامل شبکه به هر دو نقشه نیاز دارد. نقشه فیزیکی نقشه‌ی گنج برای یافتن قطعات در دنیای واقعی است و نقشه منطقی راهنمای سفر برای درک مسیر داده‌هاست. در استاندارد آموزشی، منظور از «انواع طراحی نمودار» آموزش ایجاد و خواندن همین دو نوع نقشه کلیدی است.